Margir telja að landbúnaðurinn verði horfin atvinna í landinu nema vakning verði og viðsnúningur.“
Þetta er ekki tilvitnun í neinn þeirra, sem talsmenn ríkisstjórnarflokkanna og Miðflokksins kalla óvini landbúnaðarins. En í þeirra augum eru það allir þeir, sem efast um ríkjandi landbúnaðarstefnu stjórnvalda. Satt best að segja er þetta niðurstaða Guðna Ágústssonar fyrrverandi landbúnaðarráðherra í Morgunblaðsgrein 12. febrúar síðastliðinn.
Guðni Ágústsson segir enn fremur að landbúnaðurinn standi á „hengibrún“ og sé „umkomulaus atvinnugrein“, stjórnmálamenn hafi „brugðist“ og bændurnir sjálfir séu „kúgaðir og daufir“.
Breytingar eru óhjákvæmilegar
Svo vill til að Daði Már Kristófersson prófessor kemst að sömu niðurstöðu í Kveik 25. febrúar. Þar sagði hann: „Ég held að núverandi kerfi sé þannig að síðasti bóndinn slekkur ljósið.“ Og hann skýrir ástæðuna á þennan veg: „Það er bara ein leið, þeim mun fækka með framleiðniþróun í landinu og breytingum á neysluvenjum, og smám saman grefur undan grunninum í þessum samfélögum.“
Þessir tveir menn koma úr gagnstæðum áttum; annar úr grasrót bændasamfélagsins en hinn úr fræðasamfélaginu. En þeir sjá báðir sömu augum það sem við blasir í íslenskum landbúnaði.
Hitt skiptir ekki síður máli að báðir virðast þessir ólíku menn telja að unnt sé að tryggja blómlegri og kröftugri atvinnu í sveitum landsins. Með öðrum orðum: Þeir eru á einu máli um að breytingar eru óhjákvæmilegar.
Tvær leiðir
Ekki er víst að sameiginlegur skilningur þeirra nái lengra. En það markar samt ákveðin tímamót í umræðu um íslenskan landbúnað ef menn sjá eins það sem skrifað er á vegginn og geta rætt um þær staðreyndir án hleypidóma. Umræðunni um óhjákvæmilegar breytingar verður ekki lengur ýtt út af borðinu með því einu að saka alla þá um stríðsrekstur gegn landbúnaðinum, sem þannig tala.
Með hæfilegri einföldun geta menn valið um tvær leiðir til breytinga. Og það er unnt að ganga mislangt eftir hvorri þeirra sem er.
Annars vegar er unnt að auka miðstýringu og loka landið enn frekar af frá erlendum mörkuðum. Hins vegar má láta frjáls viðskipti ráða meir um þróunina.
Sömu kjarnaatriði í báðum leiðum
Fjögur kjarnaatriði ættu þó að vera þau sömu hvort sem menn velja aukið frelsi eða harðari miðstýringu: Í fyrsta lagi ætti að halda fjárhagslegum stuðningi ríkisins áfram. Í öðru lagi þarf að láta fjárstuðninginn ná til mun fjölþættari starfsemi en nú er. Í þriðja lagi þarf að taka markmið þjóðarinnar í loftslagsmálum og landvernd með í reikninginn. Og í fjórða lagi þarf aðlögunartími að vera hæfilegur.
Framleiðni er lykilatriði í þessu dæmi. Hana er unnt að auka með því að halda áfram að fækka hefðbundnum búum eins og gert hefur verið og stækka þau sem lifa áfram. Önnur leið er að stækka markaðssvæðið. Það kallar á frjálsari verslun. Erlendir markaðir eru möguleiki, en samt sýnd veiði en ekki gefin. Samkeppnisstaðan er ójöfn vegna legu landsins og fjármagnskostnaðar í krónuhagkerfinu. Öll stærstu útflutningsfyrirtæki í öðrum greinum hafa til að mynda yfirgefið krónuna fyrir löngu.
Stjórnmálin hafa brugðist
Kjarni málsins er sá að nú ætti að vera jarðvegur til þess að ræða breytingar og skoða þær meginleiðir sem færar eru. Í mörg horn er að líta í þeim efnum. Rökræðan er nauðsynleg.
Það á að vera liðin tíð að menn verði sjálfkrafa óvinir landbúnaðarins ef þeir aðhyllast ekki miðstýringu. Í raun er það villukenning þeirra, sem þora ekki að rökræða ólíka hugmyndafræði. Sennilega er það sú villukenning, sem mestu hefur ráðið um þá staðreynd að stjórnmálin hafa brugðist.
Það er réttmæt gagnrýni hjá Guðna Ágústssyni að atvinnustarfsemi í sveitum landsins er umkomulaus á Alþingi eins og sakir standa. Því þarf að breyta.
