Í gegnum EES-samninginn komumst við með allar okkar framleiðsluvörur og afurðir, frjálslega og að mestu leyti tollalaust, inn á stærsta markað heims; ESB/EES, 30 ríki, með vel yfir 500 milljónir íbúa.
Á sama hátt opnaðist okkur að mestu vegabréfalaust frelsi til heimsókna, dvalar og búsetu í öllum þessum löndum, með fullum réttindum til starfa, atvinnu og eigin reksturs. Okkar heimur fimmtán hundruð faldaðist.
Þökk sé EES-samningnum getum við líka sótt erlenda starfskrafta frá ESB-löndunum til okkar, til að manna og styrkja okkar eigin atvinnuvegi, einkum ferðaþjónustu og byggingariðnað.
Lengi virtist það þó hafa verið lenzka hér, að hallmæla Evrópu og Evru, þó að einmitt aðild okkar að EES og Schengen-samkomulaginu hefði tryggt okkur efnahagslegar framfarir og margvíslegt frelsi langt umfram það, sem áður hafði þekkzt eða ella hefði getað orðið.
Sem betur fer hefur orðið mikil breyting á afstöðu flestra til EES/ESB og Evrópu síðustu misserin. Upplýst umræða hefur leitt til þess, að fleiri og fleiri skilja nú, hversu mikilvægur og dýrmætur EES-samningurinn er.
Ef miðað er við afstöðu þingmanna til 3. orkupakkans, sem í umræðu og afstöðu er orðinn nokkurs konar „persónugervingur“ EES-samningsins, þá virðast yfirgnæfandi meirihluti þeirra vera hlynntir 3. orkupakkanum - enda sjálfsagður hluti af EES-samningnum, eins og frjálsar flugsamgöngur, frjálsir skipaflutningur, frjáls fjarskipti og önnur frjáls og gagnkvæm viðskipti – en ætla má, að flestir þessara þingmanna meti EES-saminginn í heild sinni að verðleikum.
Hvað varðar almenning og afstöðu hans, þá sýnir nýleg skoðanakönnun Maskínu, að 57% landsmanna eru hlynntir eða í meðallagi hlynntir fullri aðild Íslands að ESB.
Meta má umfang EES-samningsins – með Schengen – í núverandi formi, sem 80-90% af fullri ESB-aðild. Það, sem upp á vantar fulla ESB-aðild, er einkum tvennt:
- Samkomulag um fiskveiðar við Ísland og stjórn þeirra.
- Endanlegt samkomulag um landbúnaðarmál.
Maltverjar voru um margt í svipaðri stöðu og við gagnvart ESB. Lítil eyþjóð háð fiskveiðum og ferðaþjónustu. Þegar landið gekk í ESB 2003, fékk það full yfirráð yfir sínum fiskimiðum og fulla stjórnun sinnar fiskveiðilögsögu á grundvelli sögunnar, en þeir höfðu sjálfir og einir farið með þessi yfirráð í gegnum tíðina.
Það sama gildir um fiskveiðilögsögu okkar og fiskimið, og virðist það fyrirsjánanlegt og öruggt, að við myndum fá sömu góðu úrlausnina fyrir þessi mál og Malta.
Við inngöngu Svía og Finna í ESB 1995, fengu þeir líka sérákvæði inn í samninginn fyrir landbúnaðinn, honum til verndar og styrktar, vegna þess, sem nefnt var „norræn lega“. Ljóst virðist vera, að við myndum fá sömu sérkjör fyrir íslenzkan landbúnað við fulla inngöngu.
En, hví er full ESB-aðild, í stað 80-90% aðildar með EES og Schengen nú, svo mikilvæg!?
EES-samningurinn var alltaf hugsaður sem fyrsta skref inn í ESB; til bráðabirgða. Samningurinn veitir því ekki aðgang að nefndum, ráðum og framkvæmdastjórn ESB; m.ö.o. við undirgengumst það - sem átti að vera í bili - að taka upp tilskipanir, reglugerðir og lög ESB – sem reyndar eru nær allar af hinu góða – án þess að hafa nokkuð um þær að segja; án nokkurrar umsagnar eða áhrifa, nánast án nokkurrar fyrirfram hugmyndar um, hvað koma skyldi. Þetta var og er auðvitað ófært til langframa.
EES-samningurinn veitir heldur ekki aðgang að öflugasta og stöðugasta myntkerfi heims, Evrunni, sem bæði tryggir lægstu vexti, sem völ er á, fyrir almenning og atvinnuvegina, og stórfellt aukalegt öryggi í formi launa, tekna og eigna, jafnt sem kostnaðar, gjalda og skulda í einni og sömu traustu myntinni.
Íhalds- og afdalamenn landsins fullyrða, að stóru þjóðirnar ráði öllu í ESB; þó við værum inni, myndum við engu ráða. Þetta er enn ein rangfærslan og ósanninda klisjan.
Minnstu þjóðirnar hafa hlutfallslega langmest að segja í ESB. Við fengjum 6 þingmenn á Evrópuþingið. Það þýðir 57.000 Íslendinga á bak við hvern þingmann. Þjóðverjar, með sína 82,4 milljónir íbúa, hafa 96 þingmenn; hjá þeim standa 858 þúsund landsmanna á bak við hvern þingmann. Danir, sem eru 5,8 milljónir, hafa 14 þingmenn; 414 þúsund Danir standa á bak við hvern þingmann þeirra á Evrópuþinginu.
Svona er það í öllu; þess er gætt, að líka þeir „minnstu“ hafi fullan aðgang að áhrifum og völdum. Hver aðildarþjóð, stór eða smá, fær þannig einn ráðherra eða kommissar. Þjóðverjar, Frakkar og Ítalir fá líka bara einn hver.
Oft veljst fulltúar smærri aðildarþjóða til forustu; Jean-Claude Juncker, frá Lúxemburg, næst fámennasta ríki ESB, hefur t.a.m. verið annar valdamesti maður sambandsins síðustu 5 ár.
Margrethe Vestager, frá Danmörku, kynni að taka við af honum. Skandinavar hafa alltaf haft mikið að segja í ESB, enda menn valdir eftir perónuleika og hæfileikum, en ekki eftir stærð þjóða.
Hver aðildarþjóð hefur auk þess í raun neitunarvald, þar sem þjóðþing allra – nú 28 – aðildarríkjanna verða að samþykkja alla meiriháttar samninga, sem ESB gerir, og alla meiriháttar löggjöf eða breytingar á fyrri löggjöf.
Loks skal bent á, að ESB er nú með fríverzlunarsamninga við 3 mikilvæg lönd – öfluga markaði með samtals 216 milljónir íbúa; Japan, Suður Kóreu og Kanada - en þessir fríverzlunarsamnngar eru ekki með í EES-samkomulaginu.
Full ESB-aðild tryggir þannig í dag frjálsan og tollalausan aðgang að markaði með nær 730 milljónum manna með verulega kaupgetu.
Hvernig getum við enn verið að væflast með þetta!?
