Þegar fólk kemur til mín og segist vera með ljótan hósta velti ég því fyrir mér hvort til sé fallegur hósti. Í fljótu bragði held ég að hann sé ekki til nema þá eftir gott hláturskast. Sumir eiga það til að hósta gífurlega í bland við fallegan hlátur. Yfirleitt tengist hósti einhverjum veikindum og er kjörin leið fyrir örverur til að berast á milli einstaklinga. Með hóstanum geta örverurnar dreift sér út í andrúmsloftið með svokölluðu úðasmiti eða með snertingu eftir að einstaklingur hefur hóstað í lófann á sér.
Af hverju hóstum við?
Hósti er kröftugt, skyndilegt og endurtekið viðbragð til að losa öndunarveginn við slím, vökva, örverur eða agnir. Við hósta kemur kröftug útöndun og krampakenndur samdráttur í brjóstholi þegar til dæmis slím hefur safnast fyrir í öndunarveginum. Þar eru svokölluð bifhár sem sjá um að mjaka slíminu upp í kokið þar sem því er kyngt ofan í maga eða spýtt út úr munninum. Starfsemi bifháranna getur lamast tímabundið, til dæmis við reykingar, sem skýrir aukinn hósta hjá reykingafólki. Þegar slímmyndun eykst, eins og við sýkingu eða bólgu í öndunarveginum, hafa bifhárin ekki undan og slímið safnast saman og framkallar hóstaviðbragð. Fólk hóstar líka þegar fæða berst óvart ofan í barka í stað vélinda. Það gerist vegna þess að barkalok hefur ekki lagst yfir barkann.
Algengar ástæður fyrir hósta
Astmi og sýkingar í öndunarvegi vegna bakteríu- eða veirusýkinga eru algengar ástæður fyrir hósta. Einkenni astmasjúklinga geta einnig versnað eftir öndunarfærasýkingar. Hósti orsakast líka vegna reykinga, loftmengunar, vélindabakflæðis, langvinnrar lungnateppu, slíms sem lekur úr nefkoki, krabbameins í lungum og hjartabilunar. Hósti getur einnig verið einkenni Tourette-heilkennis.
Alvarleg einkenni samhliða hósta?
Hósti getur verið merki um alvarlega sjúkdóma. Það er mikilvægt að leita til læknis ef hóstinn er viðvarandi, blóðugur, ef blístrandi hljóð eru við öndun og ef örlar á mæði, öndunarerfiðleikar eða brjóstverkur er samhliða hóstanum. Mikilvægt er fyrir reykingafólk með viðvarandi hósta með eða án aukinnar slímmyndunar að láta kanna hvort um sé að ræða langvinna lungnateppu.
Hvað er til ráða til að gera hóstann viðráðanlegri?
Margar öndunarfærasýkingar lagast að sjálfu sér en stundum getur þurft að grípa til sýklalyfja, til dæmis við lungnabólgu. Við astma eru notuð svokölluð innúðalyf sem hjálpa til við að opna öndunarveginn og minnka bólgumyndun. Í erfiðum tilfellum getur þurft að notast við töflumeðferð til að minnka bólgumyndun í öndunarvegi. Lyf er líka hægt að nota til að auðvelda slímlosun auk þess að drekka vel af vatni yfir daginn. Margar hóstamixtúrur eru til á markaðnum. Ýmis húsráð eru líka þekkt til að minnka hósta og draga úr smithættu. Handþvottur og að hósta frekar í olnbogabótina getur meðal annars dregið úr frekara smiti. Síðast en ekki síst er mikilvægt að hvetja reykingafólk til þess að hætta reykingum.
Að lokum
Viðkomandi læknir metur þörf á frekari rannsóknum, til dæmis með röntgenmynd af lungum, blástursprófi eða blóðrannsóknum.
Hafa ber í huga að hósti samhliða kvefeinkennum og öndunarfærasýkingum án alvarlegra einkenna gengur oftast yfir af sjálfu sér án vandkvæða. Þetta krefst þó þolinmæði og hvíldar.
Ég myndi ráðleggja fólki að forðast leikhús og aðra fjölmenna viðburði ef hóstinn er mjög slæmur.
